وقتی که دنیا مطابق با موازین دینی توسط کارشناسان الهی تفسیر و تعریف می گردد حقیقت آن بطور روشن واضح می شود در این صورت برای هر انسان لازم است نسبت به دنیا و خاصیت قطعی و آثار واقعی آن هیچ تردیدی نداشته باشد چون شناخت دنیا از طریق آگاهیهای که خدای متعال توسط پیشوایان معصوم علیهم السلام در اختیار همگان قرار داده است یک شناخت حقیقی است بخاطر اینکه خود انبیاء و امامان معصوم علیهم السلام در مقام عمل و برخورد با دنیا، همان طرز تفکر را داشتند و با آن بشکل یک ابزار حساس و خطرناک برخورد دقیق انجام می دادند تا هیچ نوع وابستگی و اعتماد بدنیا و محتوایش در دلها پدید نیآید بعد از این تعریف و شناخت ، سزاوار است که هر عاقلی بیاندیشد و دنیا را همانطوری که هست بشناسد و قبول کند تا اینکه بتواند از دنیا بعنوان یک ابزار و وسیله ترقی و کمال استفاده نماید و در طول مدت زندگیِ دنیوی ، در جانب ارزشها حرکت کرده و از خود زیبائیهانشان دهد اما در چنین موقعیتی که فرصت زندگی برای همگان پیش آمده است باید چکار کنیم و از کجا شروع نمائیم تا اینکه بتوانیم به عمده ترین هدف آفرینش خود نائل شویم ؟

آنچه بیشتر از هر چیز برای انسان در این مدت کوتاه عمر ضرورت دارد خودسازی است یعنی باید مطابق با الگو و معیارهای دینی ساختمان شخصیت خویش را بنیانگذاری کنیم چون بهر اندازه در این زمینه توفیق حاصل شود بهمان مقدار موفقیتها وارد زندگی خواهد شد.

بعنوان مثال : کسی می خواهد اتومبیل خود را به نحو احسن در مسیر جاده های پر پیچ و خم ، با رانندگی سالم ، بسوی مقصد هدایت نماید باید در مورد فن رانندگی و خصوصیات ماشین آگاهی های لازم را کسب کند تا با اطمینان خاطر از آن استفاده کرده و بدون مانع و یا مشکلی به سمت مقصود خویش رهسپار گردد.

زندگی دنیوی هم چون اتومبیل است که در اختیار انسان قرار گرفته است و باید ضمن شناخت کامل و دقیق از آن ، اصول استفاده مناسب را هم فرا بگیرد تا اینکه بتواند با بهترین شرائط و با کیفیت مناسب ، بسوی مقصد واقعی خود، حرکت نماید.

انسان بوسیله خودسازی ، معرفت و بصیرتی در خویشتن پیدا می کند که او را بسوی ارزشها راهنمائی کرده و از فرصتهای بعمل آمده بهترین فایده را نصیب وی سازد.

در این جا لازم است به مهم ترین خواسته انسانی که همان حب ذات است اشاره کنیم یعنی او خود را دوست می دارد و تمام تلاشهای زندگی را در شعاع همین علاقه مندی شروع کرده و بپایان می رساند در این حال اگر از کانال خودسازی وارد صحنه بشود خواسته های خود را تعدیل می کند تا اینکه گرفتار آثار زیانبار افراط و تفریط، نشود و ثمره اعتدال این خواهد بود که خود را درهر شرائطی با دیگران در یک ردیف می داند و هر اندیشه ایکه در مورد خود دارد و می خواهد با کمترین تلاش به آن توفیق پیدا کند برای دیگران ، هم ، همان حقوق را محترم می شمارد.

یعنی به انسانهای دیگر، اعم از کوچک یا بزرگ آشنا یا بیگانه هم چون خویشتن ارزش قائل می شود و راضی نمی شود که با شکستن و پایمال کردن حقوق آنان ، به آرزوهای خویش نائل گردد بلکه می خواهد با دیگران در چنین مواردی هماهنگ شده و امتیاز بیشتری را به خود اختصاص ندهد.

در این صورت او می تواند ارزشها و زیبائیها را در زندگی بدست آورد چون با تعدیل و مهار غرائز توانسته ، واقعیات را بخوبی به بیند و به آن احترام عملی نشان دهد. حضرت علی صلوات الله علیه در این زمینه بفرزندش امام مجتبی (علیه السلام ) توصیه می کند.

یا بُنَّی اِجعَل نَفسَکَ مِیزَانا فِیما بَینَکَ و بَینَ غَیرِکَ، فَاءَحبِب لِغَیرِکَ ما تُحِبُّ لِنَفسِکَ، و اَکرَهَ لَهُ ما تَکرَهُ لَها، وَلا تَظلِم کَمالا تُحِبُّ اَن تُظلَمَ وَاَحسِن کَما تُحِبُّ اَن یُحسَنَ اِلیکَ، وَاءَستَقبِح مِن نَفسِکَ ما تَستَقبِحُهُ مِن غَیرِکَ وَ اَرضَ مِنَ الناسِ بِما تَرضَاهُ لَهُم مِن نَفسِکَ، وَلاتَقُل مالا تَعلَمُ وَ اِن قَلَّ ما تَعلَمُ وَلا تَقُل ما لا تُحِبُّ اَن یُقالَ لَکَ.... .(38)

پسرم ! خویشتن را معیار و مقیاس قضاوت بین خود و دیگران قرار بده ، پس آنچه را که برای خود دوست می داری برای دیگران هم دوست بدار، و هر چه را برای خود نمی پسندی بر دیگران نیز مپسند، ظلم و ستم نکن ، همانطور که دوست نداری بتو ستم بشود، نیکی و محبت کن ، چنانکه می خواهی دیگران نسبت بتو نیکی کنند.

برای خود هر چیزی را زشت و ناپسند میدانی همان را برای دیگران نیز قبیح بشمار، بهمان چیز برای مردم راضی باش ، که برای خودت می پسندی ،

آنچه نمی دانی مگو، اگر چه دانستنیهایت بسیار کم و اندک است و آن چه را که دوست نداری درباره تو، بگویند تو هم در حق دیگران مگو،

نکاتی که در این جملات حائز اهمیت است :

1 - احترام بدیگران ، یعنی هر انسانی باید نفس خویش را ملاک قضاوت قرار دهد بخاطر اینکه دیگران هم مانند او انسان هستند و در دل خود علاقه و آرزوها دارند چگونه کسی خود را، در نردبان مزیت می بیند ولی هیچ اعتنائی به هم نوعان خویش ندارد تنها خود را می بیند و به خواسته های خویش می اندیشد آیا این گونه اعمال و طرز تفکر دلیل جهل و نادانی نیست ؟ آیا سزاوار است که فردی بدون احترام بحقوق دیگران خود را عزیز و محبوب جامعه پندارد؟ در حالیکه بزرگان دین همیشه ابتداء دیگران را می دیدند و با حفظ حرمت آنان وارد صحنه زندگی می شدند. بنابراین ما اگر بتوانیم در مورد این سخنان ارزشمند درست مطالعه کنیم خواهیم دید که حضرت بدینوسیله وجدانها را بیدار می کند تا هر فردی متوجه باشد که تمام انسانها علاقه های مشترکی دارند و نباید کسی با داشتن علم و دانش و یا امکانان مادی ، هیچ اعتنائی بحقوق قطعی و مسلم دیگران نداشته و خود را ارزشمندتر از آنان نشان دهد چون هر چیزی که شما بخودتان می پسندی و یا از هر چیزی که آن را بخود قبیح میدانی دیگران هم در این علاقه با شما شریکند ولی چطور یک فردی با زیر پا گذاشتن حقوق دیگران زندگی را در چهار چوپ منافع و خواسته های خویش می بیند؟

آیا این چنین اخلاق و طرز تفکر دلیل بیماری و کسالت نیست ؟ آیا انسانی که از جهت روانی سالم است می تواند بخود اجازه دهد که تنها بخود بنگرد و تمام ارزشها و یا حقوق دیگران را در استخدام منافع خویش قرار دهد؟

بهر حال یک انسان سالم و آزاد، همانطوری که بخود احترام قائل است بدیگران هم همان حرمت را حفظ می کند، چون عقل و وجدان اخلاقی اجازه نمی دهد که با شکستن حریم دیگران و نابودی حقوق آنها، خود را محترم بداریم . و اساسا این حرکت و یا تلاش قابل طرح و پیاده نیست بجهت اینکه ما بدینوسیله در نابودی خویشتن گام نهاده ایم ،

سیستیم زندگی و وضع روحی هر انسانی باید با یک برنامه ریزی دقیق و معقول ، مطابق با اصول کلی تنظیم شود و معنای آن این است که تمام انسانها در علاقمندی بزیبائی و نیکی و تنفراز کارهای زشت و قبیح و و .... با هم شریکند و هر کسی باید در چهار چوب همین علاقمندیهای مشترک ، خواسته های خود را مطرح نماید یعنی در همان حالیکه انتظار محبت و نیکی از دیگران دارد باید دیگران را در ردیف منتظران محبت خود ببیند چون آنها هم مثل او به نیکی و محبت علاقمند هستند بنابراین هر عملی را که برای خویش زشت و قبیح می داند باید دیگران را مانند خود بداند و زشتی ها را به آنها هم زشت بداند.

چرا انسان در مقابل حفظ حرمت و حقوق دیگرانتعلل می ورزد و نمی خواهد به حقوق قطعی آنان احترام قائل شود ؟

بعد از بررسی های لازم روشن می شود که شکستن حرمت دیگران و بی اعتنائی بحقوقآنان ، ضمن اینکه شایسته یک زندگی اجتماعی نیست بلکه از بیماری روحی متجاوزانحکایت دارد همانطوری که یک بیمار تنها خود را می نگرد و در اثر شدت کسالت ، حقوقخانواده و یا دیگران را ضایع می کند بیماران روانی هم در اثر شدت ناراحتیتحمل رعایت حقوق هم نوعان خود را ندارند بلکه با آگاهیکامل به آنها ستم ، روا می دارند حالا برای روانشناس دینی ، مطالعه در روی بیماران وتشخیص مرض ، لازم است که با کاوشهای دقیق روانکاوی ، به موضوع رسیدگی کنند تااینکه علت این بیماری و کسالت ذلت بار را پیدا نمایند.

آنچه از مجموع آیات و احادیث استفاده می شود عمده ترین بلکه تنها عامل ، این ظلم و تعدی بحقوق دیگران ، بیماری عُجب و خودپسندی است انسانی که به مرض خودپسندی و خود بزرگ بینی مبتلا شود نمی تواند رعایت حال و حقوق دیگران را تحمل نماید چون تنها بخودش توجه دارد و حتی گاهی میکروبهای این بیماری آن چنان رشد می کند که او خدا را هم نمی بیند و بحقوق او هم ستم روا می دارد و با شیوه هائی مانند از خود راضی شدن ، و یا اعمال عبادی خود را بزرگ جلوه دادن ، و یا در مقام مقایسه ، امتیازهای توهمی و پنداری را بخویشتن تعیین نمودن ، موجبات آلوده گی به بیماری عُجب و خودپسندی را در روح و روان انسان پدید می آورد وقتی که ویروسهای ضعیف این بیماری مانند از خود راضی بودن و و ..... بتدریج تقویت گردید بیک کسالت بزرگی ، چون برتری طلبی و یا خود بزرگ بینی در روح او تبدیل می شود در نتیجه مانع بزرگی بین انسان و تکالیف و وظائفش خواهد شد و نمی گذارد به هم نوعان یا موجودات دیگر احترام قائل شود و حقوق آنها را در هر شرائطی مراعات نماید.

وقتی که در مورد این بیماری از کارشناس الهی ، یعنی حضرت علی صلوات الله علیه سؤ ال می شود می فرماید:

وَاصلُ الاِعجابِ مِن حُبِّ الاِنسان لِنَفسِهِ.... (48) ریشه بیماری خطرناک خودپسندی در انسان ، از دوست داشتن نفس خویش است و در حدیث دیگری می فرماید: انسان اگر به حب نفس مبتلا شود از دیدن معایب خود کور و از شنیدن آنها کر می گردد، و همیشه گرفتار وسوسه های شیطانی خواهد بود.

قرآن در این زمینه می فرماید:

.... وَ زَیِّنَ لَهُمُ الشَّیطانُ اَعمالَهُم فَصَدَّهُم عَنِ السَّبیلِ فَهُم لایَهتَدُونَ .(58)

شیطان اعمال فاسد و زشت آنان را در ذهنشان زینت می دهد و آنها از راه حق باز می دارد پس این گروه از ]انسانها[ هدایت پیدا نمی کنند.

حضرت علی ((صلوات الله علیه )) در ضمن وصیت خویش می فرماید:

و اَعلَم اَنَّ الاِعجابَ ضِدُّالصَّوابِ و آفَةُ الا لبابِ ... .(68)

ای فرزندم بدان که عجب و خودپسندی ، ضد صواب و یک حرکت نادرستی است ]و بزرگترین [ آفت و نابود کننده عقل و خرد است ، کوشش و تلاش را در زندگی داشته باش ، و حاصل رنج و زحمتهای خود را در راه خدا انفاق کن ، و برای دیگران ]وراث [ اندوخته مکن ، آن گاه که به راه راست هدایت یافتی ، در برابر پروردگارت سخت خضوع و خشوع کن ،

بنابراین رشد و کمال در پیشگاه الهی نباید وسیله خود بزرگ بینی باشد بلکه بهر اندازه مقام بندگی را دریافت کردیم باید در مقابل پروردگار متواضع باشیم تا از این بیماری کشنده ای که در طول تاریخ قربانیهای بسیار گرفته است نجات پیدا کنیم حتی خود شیطان هم بعد از شش هزار سال عبادت خدا در اثر حب نفس ،، به این بیماری گرفتار شد و برای همیشه مورد لعن خدا واقع گردید.

نکاتی که در اینجا مطرح است عبارتند:

1 - معیار و الگوی احترام به شخصیت انسان ،

2 - عُجب و خودبینی یک بیماری روحی است ،

3 - موفقیتها نیازمند تشکر و قدردانی است ،

نکته اول : انسان همیشه برای خویش امتیاز بزرگی قائل است و آن را به قدری توسعه می دهد که توان تحمل آن ، غیر قابل تصور می باشد چون تکالیف و وظائف انسان از ناحیه خداوند به اندازه توان و قدرت او معین می شود زیرا تکلیف اگر بالاتر از قدرت و ظرفیت او باشد امری باطل و محال خواهد بود و خالق متعال بشر را به اندازه مقدوراتش مکلف ساخته است و انسانها باید در وضع قوانین و یا پیاده کردن برنامه هایشان ، و یا در جهت تربیت و پرورش همنوعان خود، از این الگو و معیار خالق متعال ، استفاده نمایند. ممکن است عده ای مدعی شوند: که برنامه هایشان به اندازه مقدورات انسانهاست و به همین جهت آنها را برای رعایت حریم شخصیت خودشان در تمام زمینه های زندگی مؤ ظف می دانند و انتظار دارند که دیگران باید بدون تعلل ، به وظائف خودشان پای بند باشند.

7 - ولی چرا خودشان قدرت اجرای این برنامه ها را در حق دیگران ندارند.

چگونه علاقه هایمان را تعدیل کنیم ؟

هر انسانی باید در هنگام انتظار از دیگری ، خود را در جای او ببیند و سپس امتیازات پنداری و توهمی خود را به ذهن آورد، اینجاست که انتظارش تعدیل می یابد و سخنانش را به اندازه قدرت و توان خود، مطرح می سازد:

برای اینکه القاب و یا عناوین دیگری مانند: دکتر، مهندس ، عالم ، رئیس و و .... باید از انسان جدا شود چون انسانها از هر جهت مانند هم هستند در علاقمند بودن به خوبیها و نیکیها و نفرت داشتن از بدی و زشتیها وناراحت شدن از توهین و جسارت و ظلم و و ... هیچ تفاوتی از یکدیگر ندارند یعنی هرکس خودش را و شخصیتش را دوست می دارد و می خواهد دیگران وی را مورد احترام قرار دهند بنابراین توهین و ظلم و بدی و و .... برای همگان ناراحت کننده است محبت و احسان و احترام و امثال اینها پیش هر کسی خوشحال کننده است ، بعنوان مثال :

اگر سنگی را پرتاب کنیم و به انسانی اصابت کند در اینحال درد شدیدی در وجود وی ایجاد می شود و او را به مقابله با آن عمل وادار می سازد، آیا این سنگ در ایجاد ناراحتی بین انسانها تفاوتی قائل می شود؟ اگر به گروهی اصابت کند موجب آزار و اذیت آنها نمی شود و تنها گروه دیگری را ناراحت می کند؟ در اینجا باید گفت که سنگ نمی تواند انسانها را با داشتن القاب و عناوینی مورد احترام خویش قرار دهد بلکه بر سر هر کسی اصابت کند شاه و گدا، پیر و جوان ، عالم و جاهل ، دکتر و یا مهندس یا افراد عادی و و .... آن را درهم می کوبد بنابراین توهین و یا ظلم و جسارت ، و یا بدی و امثال اینها هر انسانی را ناراحت نموده و او را برای دفاع از خود، به هر طریق ممکن ، آماده می سازد.

محبت و احسان و خوبی کردن و مانند اینها، مثل ظرف آب خنکی است که در اختیار افراد تشنه قرار داده می شود که بر همگان لذت بخش خواهد بود.

هر کسی باید در انتخاب برنامه هایش بیاندیشد تا به حریم شخصیت دیگران تجاوز نکند زیرا شما هر مقدار برای خویش آزادی و آسایش قائل هستید دیگران را هم باید به همان اندازه در نظر به گیرید زیرا او هم مانند من و شما انسان است پس نباید خود را بر دیگری ترجیح بدهیم .

نکته دوم : عُجب و یا خود بزرگ بینی آفتی است که تمام سرمایه های معنوی انسان را به خاکستر تبدیل می کند، و در میان بیماریهای روحی و روانی مرتبه حساسی را اشغال کرده است به جهت اینکه مبتلایان به این بیماری چون از جهت ایمان و اعتقاد، هیچ سرمایه ای ندارند و از ناحیه اخلاق و معاشرتهای اجتماعی و خصوصی ، به یک وضع نابسامانی گرفتارند و نمی توانند با هیچ کسی حتی با خودشان هم زندگی مطلوبی داشته باشند چون در فضای روحی وی تمامی امتیازات بر خودش اختصاص یافته است و معنای عُجب ، چنانکه در لغت و احادیث آمده ، این است که انسان اعمال نیکی انجام می دهد و بعد از آن تصور شیطانی به دلش نفوذ می کند مبنی بر اینکه کسی بهتر از من وجود ندارد حتی در مقام عبادات هم این گرفتاری پیش می آید که بعد از انجام فرائض تصور بهترین و عالیترین عبادت را به خود نسبت می دهد، به هر حال تنها خود را می پسندد و یا خود را می پرستد در حالیکه بذر کاشته شده در دل خاک ، هر اندازه خاکی باشد و به آن بچسبد بیشتر رشد می کند و انسان هم هر اندازه به بندگی خالق متعال نائل شود و با کوچک قرار دادن اعمال ، خود را مانند ذرات خاک در برابر خدای متعال به بیند، بیشترین توفیق را در کمال و ترقی نصیب خویش ساخته است در این زمینه و به کتاب ]بهداشت روانی در اسلام (78)[ مراجعه شود.

نکته سوم : موفقیتهای انسان در تمام زمینه های زندگی به لطف و توجهات خداوندی نیاز دارد و هر کسی که بدان دست یابد، باید مطمئن شود که از الطاف پروردگارش بهره مند شده است اختراعات و اکتشافات علمی یا رسیدن به مدارج علمی ، و یا بدست آوردن محبوبیت قلبی در میان مردم ، و یا هر چیزی که برای انسان موفقیت و پیشرفت تلقی شود باید همه آن ها را از عنایات و توجهات خالق متعال بداند زیرا او به تنهائی قادر به انجام چنین کارها نمی باشد.

چون احاطه و ظرفیت آگاهی های وی محدود است و خدای متعال می فرماید:

وَ ما اُوتیتُم مِنَ العِلمِ اِلا قَلیلاً (88) ]و از علم و آگاهی جز مقدار کمی به شما داده نشده است [.

شکرگزاری یا دوام نعمت

شکرگزاری انسان از خدای سبحان در برابر نعمتهای بی شماری که بروی ارزانی داشته است موجب ازدیاد و فراوانی آن می گردد و اگر بگوئیم در میان شکرگزاری و فراوانی نعمتهای الهی ملازمه ای حقیقی وجود دارد یعنی هر شکری به دنبالش دوام و توسعه نعمت است سخن گزاف و بیهوده ای نگفته ایم بلکه صریح آیات قرآن مجید است که می فرماید: و اذ تاءذَّنَ رَبُّکُم لَئِن شَکَرتُم لاََزیدَنکُم ...(98)

وقتی که پروردگار شما اجازه داده است مبنی بر اینکه اگر شکرگزار نعمتهایش باشید بطور یقین آنها را افزایش می دهیم .

با اینکه شکرگزاری در مقابل نعمتهای خداوندی از حوزه قدرت انسان خارج است و پروردگار عالم احتیاجی به تشکر و قدردانی ندارد اما اگر او اعتراف کند که تمام نعمتها از ناحیه خداست و من از بجا آوردن شکر آنها عاجز هستم همین اعتراف و اظهار عجز و ناتوانی ، بالاترین مرحله شکرگزاری وی را به نمایش می گذارد و حضرت زین العابدین (علیه السلام ) می فرماید:

فَاَشکَرُ عبادِکَ عاجِزٌ عَن شُکرِکَ وَ اَعبَدُهُم مُقَصِّرٌ عَن طاعَتِکَ ... .(09)

پروردگارا: شکرگزارترین بندگانت از بجا آوردن شکر نعمتهایت عاجز، و پرستنده ترین آنها از فرمانبرداریت ناتوان است .

پس قبول عجز و ناتوانی بهترین راه درک توحید و قدردانی است چون او بدینوسیله خود را چنان کوچک می بیند که توان شکرگزاری را از عهده خود خارج می داند و این یک حرکت کمالی در خداشناسی است ، فائده دیگری که از این بینش حاصل می شود اینکه انسان را وادار می کند تا نعمتهای الهی را در رضای او بکار گیرند و با آن به گناه ومعصیتش اقدام نکنند.

حضرت علی (علیه السلام ) به فرزندش توصیه می کند از نعمتها در مسیر معصیت و نافرمانی خدا، استفاده نکن یعنی وقتی که علم و یا مقام و ریاست و یا ثروت و و .... بدست آوردی سعی کن از تمامی این امکانات در مسیر بندگی خدای متعال استفاده کنی و اخلاق و رفتار خویش را با تواضع و فروتنی مرضی حق سازی 

دوره جوانی , زمان بیداری غریزه جنسی است .

تا جوانان به چنین سنی پا نگذاشته اند, چیزی به عنوان غریزه جنسی و تمایل به جنس مخالف احساس نمی کنند, اما همین که وارد دوران جوانی شدند, این غریزه سر از خواب برمی دارد و بیدار می شود و جوانان را متمایل به جنس مخالف می کند .

خداوند حکیم برای تداوم نسل بشر, این غریزه را که بسیارهم قوی است , در نهاد انسان گذاشته است .

این غریزه علاوه بر این که وسیله ای جهت تداوم نسل بشر است , از عوامل مهم لذت و کامیابی در زندگی است .

در بین متفکران در مورد غریزه جنسی بشر در طول تاریخ , نظرهایی ابراز شده است که بعضی از آنها خالی از اشکال نیست و در این میان , تنها یک نظر, راه اعتدال و راه فطرت است : راه اول : نظریه کسانی است که معتقد به از بین بردن غریزه جنسی هستند و می گویند: آمیزش جنسی , امری منفور و حیوانی است و در شان انسان نیست .

بسیار بوده اند کسانی که از این نظریه پیروی کرده اند و خود را از یک امر طبیعی و خداداد محروم کرده اند و در این راه هم کسانی بوده اند که تحت عنوان تکامل و تعالی روح , به چنین کاری دست زده اند .

این راه , راه تفریط و ظلم به غرایز و طبیعت بشر است .

راه دوم : نظریه کسانی است که درست مخالف گروه اول هستند, یعنی کسانی که راه را به افراط پیموده اند و معتقدند که غریزه جنسی را در هر شرایطی که باشد باید اشباع کرد و به هیچ وجه نباید جلو آن را گرفت و به محدودیت های اجتماعی , قانونی , اخلاقی و مذهبی در این مورد نباید توجه کرد, بلکه سعادت انسان در گرو اشباع این غریزه در هر شرایط است .

این نظریه , که نظر فروید و پیروانش است , بزرگ ترین ضربه به پیکر اخلاق , عفت عمومی , ارزش های انسانی , جوامع بشری و جوانان زده است و بسیاری را به منجلاب فساد و تباهی کشانده است .

این نظریه , هنگامی اثرهای منفی بیشتری را به دنبال دارد که توجیه علمی و روان شناسانه هم برایش بشود و چنین فرض شود که فطرت بشر, خواستار چنین اشباعی در غریزه جنسی است و اگر آن را محدود کنیم , صدمه هایی بر پیکر روان وارد کرده ایم , حال آن که این فروید و پیروانش هستند که بزرگ ترین ضربه را بر روان انسان ها بویژه نسل جوان وارد کرده اند .

راه سوم : راه اعتدال و راه فطرت است , نظریه پیامبران الهی و پیروان واقعی آنهاست .

طبق این نظریه , نه سرکوبی مطلق غریزه جنسی پسندیده است و نه افراط و زیاده روی در این غریزه ممدوح است , بلکه این غریزه هم مانند سایر غرایز باید در حد طبیعی و فطری اشباع شود و در چارچوب مسائل خانوادگی , اخلاقی و اجتماعی به آن جواب مثبت داده شود .

پس جوانان عزیز باید بدانند این غریزه بسیار قوی و تند است و همچون شعله آتش است که اگر زبانه بکشد, تمام فضایل را در وجود انسان می سوزاند و رودخانه ای است که اگر طغیان کند, همه چیز را می برد و تخریب می کند, لذا جوانان باید در محدوده اصول اخلاقی , مذهبی و اجتماعی به اشباع این غریزه بپردازند و بهترین راه برای این کار ازدواج است و اگر امکان ازدواج برایشان نیست با صبر و پاکدامنی در انتظار زمان ازدواج باشند و اهتمام ورزند از راه های شیطانی به اشباع این غریزه نپردازند که عاقبت خوبی نخواهد داشت 

مقدمه

1 - نیازهاى انسان به طور کلى دو دسته است: نیازهاى مادّى و نیازهاى معنوى. این نیازها، منشأ انگیزه‏ها است و انسان پس از احساس نیازدر پی پاسخ برمی آیدپاسخ به نیازها، زمینه رشد و شکوفایى انسان را فراهم آورده، او را به سوى مرزهاى شکوفایى و کمال رهنمون مى‏شود. 

یکى از مهم‏ترین نیازهاى انسان، دستیابى به کمالات انسانى و درنتیجه، رسیدن به کمال مطلق است. همه تلاش و کوشش‏ها و بى‏قرارى‏هاى انسان، براى رسیدن به این نقطه اوج است و تا این وصال تحقق نیابد، فریاد نیاز انسان خاموش نمى‏شود. بنابراین، اگر انسان دریابد چیزى یا کسى نیاز کمال طلبى‏اش را ارضا مى‏کند یا وسیله دستیابى به آن حقیقت مطلق است، آن را دوست مى‏دارد و بدان عشق مى‏ورزد؛ از این رو، محبت و عشق حالتى است که در دل یک موجود ذى شعور نسبت به چیزى که با وجود و تمایلات و نیازهایش تناسب دارد، پدید مى‏آید. جاذبه‏هاى ادراکى همانند جاذبه‏هاى غیر ادراکى است؛ یعنى همان گونه که در موجودات مادّىِ فاقد شعور، نیروى جذب و انجذاب وجود دارد و آهن‏ربا آهن را جذب مى‏کند، در موجودات ذى شعور نیز جذب و انجذاب وجود دارد؛ امّا جذب و انجذاب در موجودات ذى شعور، آگاهانه است و عنصر شناخت در آن نقشى مهم دارد. به همین دلیل جذب و انجداب در موجودات ذى شعور را جاذبه ادراکى مى‏گویند؛ یعنى حقیقت این جاذبه را شناخت تشکیل مى‏دهد؛ به عبارت دیگر، محبت و عشق ورزیدن معلول شناخت است. ممکن است بپرسید ملاک این جذب و انجذاب و محبت و عشق ورزیدن چیست؟ ملاک آن، سازگارى‏اى است که آن موجود با محب و عاشق دارد. انسان به چیزى محبت مى‏ورزد که سازگارى آن را با وجود و نیازهاى خود دریافته باشد. البتّه هر چه عنصر شناخت در این میان کم رنگ باشد، به همان میزان، ممکن است انسان دچار خطا شود و در تعیین مصداق محبوب و معشوقِ خود به بیراهه رود.

مراتب محبت

محبت؛ مراتبى دارد. کم‏ترین مرتبه آن، محبت‏هاى ظاهرى و معمولى برآمده از امورى چون همانند شکل و رنگ و چهره اشخاص است. هنگامى که انسان ظاهر چیزى یا کسى را مى‏بیند و آن را با خواسته‏هاى خویش متناسب مى‏یابد، توجهش به او معطوف مى‏گردد. در این‏جا فردِ داراى جمال، به واسطه جمال یا کمالش، جاذبه‏اى دارد که دل را متوجه خویش مى‏سازد و کششى دارد که حواس و عواطف انسان را به سوى خود جلب مى‏کند. مرتبه بالاتر و عالى محبت، جایى است که متعلق علاقه انسان، امور معنوى و غیر محسوس باشد؛ مانند این‏که انسان به وجود صفاتى مانند شجاعت، غیرت یا عدالت و سخاوت در وجود کسى پى‏برد. از آن‏جا که این صفات کمالى، مطلوب هر انسانى است و با فطرت کمال طلب انسان همخوانى دارد، جاذبه آن، دل انسان را متوجه خود مى‏کند. هر چه معرفت انسان بیش‏تر شود، متعلق محبت انسان، کامل‏تر و ارزشمندتر مى‏شود تا جایى که دل انسان به موجودى که منشأ همه کمالات و زیبایى‏ها است، توجّه مى‏کند و عشق به معناى حقیقى و واقعى‏اش تحقق مى‏یابد و انسان، به آفریدگار کمال و جمال دل مى‏سپارد. این عشق نیز مراتبى دارد و هر کس به اندازه معرفتش به اسما و صفات الاهى از آن بهره مى‏برد.

عشقى که موجب استحکام خانواده مى‏شود

ارزش محبت‏هایى که بر شمردیم، به متعلق آن‏ها بستگى دارد. اگر متعلق محبت انسان، امور مادّى و جسمانى باشد، عمرى کوتاه و گذرا و در نتیجه ارزش کم‏تر دارد؛ امّا اگر متعلق محبت انسان امور معنوى باشد، به دلیل دوام و استمرار آن، ارزش فزون‏تر خواهد داشت. از همین جا مى‏توان دریافت: »عشق و محبتى که بنیان خانواده را مستحکم مى‏کند، نباید صرفاً بر اساس امور شهوانى و خصوصیات ظاهرى باشد«؛ زیرا این گونه امور در معرض خطر و زوالند و نمى‏توانند موجب استحکام و دوام خانواده شوند. عشقى موجب استحکام خانواده مى‏شود که داراى این دو ویژگى مهم باشد:

1. پشتوانه معرفتى.

2. ریشه داشتن در نیازهاى واقعى انسان به منظور فراهم ساختن زمینه کمال و بستن گذرگاه‏هاى شیطان.

چنین عشقى هرگز کهنه نمى‏شود؛ با گذشت زمان رنگ نمى‏بازد و تا پایان عمر استمرار مى‏یابد. بنابراین، آنچه مهم است، صبغه و رنگ این محبت است. اگر صبغه الاهى داشته باشد، در راستاى همان محبت حقیقى قرار خواهد گرفت.

پرسش دیگرى که ممکن است به ذهن بیاید، این است که صبغه عشق و محبت خویش را چگونه دریابیم؟ از کجا بفهمیم این عشق و محبت جنبه شهوانى و حیوانى دارد یا عشق واقعى با صبغه الاهى است؟ اگر این محبت و علاقه هیچ گونه پشتوانه معرفتى ندارد و علاقه‏اى کور و بدون توجّه به معیارهاى مهم ایمان، اعتقاد، اخلاقیات و امور معنوى است، مى‏توان دریافت فقط جنبه حیوانى و شهوانى دارد؛ امّا اگر این محبت بر اساس آگاهى از ویژگى‏هاى اخلاقى و اعتقادى و معنوى باشد و با توجّه به جنبه‏هاى ظاهرى فرد و حفظ پاکدامنى و نجابت، در جهت دستیابى به آرامش و فراهم ساختن زمینه‏هاى رشد و کمال پدید آمده، در واقع جاذبه‏اى ادارکى است نه کور و حیوانى.

چگونه فرایند ازدواج را آغاز کنیم

در پاسخ به بخش دوم پرسش‏تان که از چگونگى آشنایى و فرآیند ازدواج پرسیده بودید، باید بگوییم: اگر قصد دارید با کسى ازدواج کنید، پیش از این‏که محبت و علاقه‏اش را در دل جاى دهید، باید در مورد او و ویژگى‏هاى شخصیتى‏اش - در حدى که براى ازدواج لازم است - شناخت داشته باشید؛ البتّه علاقه اولیه در حدى که انگیزه و محرک انسان براى فراهم آوردن زمینه‏هاى ازدواج باشد، در صورتى که شدت نیابد، اشکال ندارد. اگر این علاقه شدت پیدا کند، طبیعى است عقل را از عرصه انتخاب کنار خواهد راند و فرایند ازدواج را دچار مشکل خواهد کرد؛ زیرا »حبُّ الشَّى‏ءِ یُعْمى و یُصِمّ«؛ یعنى دوستى هر چیزى باعث مى‏شود انسان، کورکورانه در مقابل آن تسلیم شود و با تفکر و تعقل در مورد آن تصمیم‏گیرى نکند. محبتى که پشتوانه معرفتى نداشته باشد، بصیرت انسان را درباره فرد مورد نظر کاهش مى‏دهد؛ در نتیجه از قدرت انتخاب مى‏کاهد و ممکن است نتایج نامطلوب به ارمغان آورد. از این روى، عقل سلیم حکم مى‏کند در امر مهمّى مانند ازدواج، مطالعه و تحقیق و نیز مشورت با کارشناسان و مشاوران مجرب انجام پذیرد. خوشبختانه پرسش شما گویاى این حقیقت است که اهمیّت ازدواج را به خوبى دریافته‏اید و مى‏خواهید از طریق مشاوره، بهترین راه‏ها را برگزینید. ما نیز فرصت را مغتنم شمرده، وظیفه خود مى‏دانیم نکات لازم و مهم را خدمت شما ارائه دهیم. باشد که از طریق انتخاب همسرى مناسب، در جهت رشد و تکامل خود گامى بلند بردارید و به سکونت و آرامش که فلسفه اصلى ازدواج است، دست یابید. خداوند بلند مرتبه، یکى از مهم‏ترین فایده‏هاى ازدواج را رسیدن به آرامش روانى مى‏داند. «و مِنْ آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها» (روم، آیه 30).

 راهکارهاى عملى و توصیه‏هاى لازم در گزینش همسر

به نظر مى‏آید، رعایت نکات زیر براى دستیابى به ازدواج موفق و همسر مناسب ضرورت دارد:

1. بکوشید علاقه نخستین و پیش از خواستگارى را تا جایى که ممکن است کنترل کنید و پیش از طى مراحل بعدى، خود را به کسى وابسته نسازید؛ زیرا علاقه و وابستگى زیاد، مانع شناخت صحیح مى‏شود.

2. از هر گونه تماس )تلفنى، حضورى و نامه( پیش از اقدامات رسمى خوددارى کنید.

3. در نخستین اقدام، وضعیت و مشخصات فرد مورد نظر را با خانواده خود در میان گذارید و از دیدگاه‏هاى آنان آگاه شوید.

4. در صورت توافق با خانواده، تحقیقات را به وسیله افراد مجرب و مورد اعتماد آغاز کنید.

5. در صورتى که نتایج تحقیقات، فرد مورد نظر را مناسب نشان مى‏دهد، به وسیله خانواده و افراد مجرب و مورد اعتماد، خواستگارى را آغاز کنید.

6. در صورت پاسخ مثبت دختر و خانواده او، زمینه یک گفت‏وگوى طرفینى را با نظارت دو خانواده فراهم کنید تا با آراى یکدیگر درباره زندگى مشترک آشنا شوید.

7. اگر در صحبت‏هاى اولیه همدیگر را پسندیدید و دیدگاه‏هاى یکدیگر را پذیرفتید، در مسیر زندگى مشترک گام نهید؟

در تمام این مراحل، توجّه و توکل به خداوند، راهنما و راهگشاى شما خواهد بود. در پایان، خوشبختى و بهروزى شما را از خداوند متعال خواهانیم و کتاب‏هاى زیر را براى آگاهى بیش‏تر در این زمینه توصیه مى‏کنیم:

1. جوانان و انتخاب همسر، على اکبر مظاهرى، انتشارات پارسایان.

2. اخلاق در قرآن، ج 1، )بخش آثار روانى معرفت به خدا( و ج 3، )بخش ازدواج و تشکیل خانواده( استاد محمد تقى مصباح یزدى، انتشارات مؤسسه در راه حق و مؤسسه آموزشى - پژوهشى امام خمینى.

....

رهنمود ما در این راستا رعایت چند امر است:

الف) بر میزان خودسازى خود بیفزایید و با مطالعه قرآن و نهج‏البلاغه و دیگر متون اسلامى شاخص‏هاى ارزش را در نظر بگیرید و خود را با آن معیارها تطبیق دهید و به جبران کمبودهایى که احساس مى‏کنید بپردازید.

ب ) به مطالعه تاریخ بپردازید و از حالات بزرگان اعم از انبیا، ائمه و سایر شخصیت‏ها الگوسازى نموده و الهام بگیرید.

ج ) با بزرگان، علما و دانشمندان و اهل دل نشست و برخاست بیشترى داشته باشید. على(ع) مى‏فرماید: اکثر مدارسة العلماء و منافثة الحکماء؛ با علما و دانشمندان رفت و آمد زیادى داشته و به گفت و شنود با آنان بپردازید»، (نهج‏البلاغه، نامه 53). از جمله در سفرهاى خود به شهرها سراغ شخصیت‏هاى آن منطقه بروید که قهراً در این غواصى به اشیاى گرانبهایى دست خواهید یافت.

د ) در محافل مذهبى و شایسته حضور فعال پیدا کنید.

ه ) اگر استاد اخلاق شایسته‏اى در دسترس دارید با گروهى از هم‏فکران خود به محضرش بشتابید و از او بخواهید درس اخلاقى به طور هفتگى براى شما ایراد فرمایند.

و ) پیشنهاد دیگرى که مجرّب بوده و اثر شایسته‏اى خواهد داشت برگزارى محافل انس با دوستان اهل دل و پرداختن به امور اخلاقى و عرفانى است. در این محافل هر کس به نوبه خود نکته‏اى را بیان مى‏کند؛ از خاطرات جالب و شایسته‏اى که دیده یا شنیده است، از نکات شیرینى که برخورده و مطالعه کرده است اشعار زیبا، آیات قرآن، تعبیرات دلنشین نهج‏البلاغه و دیگر متون اسلامى، فرازهایى از نیایش‏ها و حالات عرفا و بزرگان، تکه‏هاى تاریخى کوتاه و زیبا، تحلیل‏هاى جالب و شنیدنى در این محافل مطرح مى‏شود. از طرفى در این محافل نکات چندى به طور جدى باید رعایت شود:

1- احتراز از غیبت و بدگویى این و آن؛

2- احتراز از خودنمایى و تظاهر؛

3- احتراز از سخنان لغو و پوچ و بى‏فایده یا کم فائده؛

4- رعایت کمال ادب و احترام نسبت به یکدیگر؛

5- احتراز از رکیک گویى و شوخى‏هاى ناشایست؛

6- اجتناب از تشریفات. ز ) از دعا و نیایش غفلت نکنید. براى دعا وقت شایسته‏اى را اختصاص دهید و دعاهاى دلنشین را گزینش نموده و با رعایت اختصار در هر فرصت خود را بدان مترنّم سازید. ر ) اشعار دلنشین و زیبا در بعد اخلاق و عرفان را فراموش نکنید و در فراغت‏ها، خلوتى داشته و با خود زمزمه کنید، نظیر اشعار دلنشین باباطاهر، حافظ، سعدى، مولوى و... .

براى آگاهى بیشتر ر.ک:

1- سیرى در نهج البلاغه،شهید مطهرى

2- اخلاق از نظر همزیستى،محمد تقى فلسفى

3- شرح دعاى مکارم الاخلاق،محمد تقى فلسفى

4- شعله‏هاى عرفان،هما نواب

5- انسان کامل،شهید مطهرى

6- عرفان و حماسه،جوادى آملى

7- سیره پیشوایان،مهدى پیشوایى

به گزارش تسنیم، آیت الله جوادی آملی در درس اخلاق هفتگی خود ضمن تبریک اعیاد شعبانیه به بیان نکات اخلاقی صلوات شعبانیه امام سجاد علیه السلام پرداخته گفت: وجود مبارک امام سجاد(ع)، دعای او و زیارت او، با تعلیم آمیخته است . آن امام همام در لابه‌لای دعا همان ?یُعَلِّمُهُمُ الْکِتَابَ وَالْحِکْمَةَ? را بیان می‌کردند.

آیت‌الله جوادی آملی ادامه داد: در صلوات شعبانیه، انسان خود را در سایه رحمت بی‌انتهایی که خدا نصیب پیامبر می‌کند مشمول ادعیه سِعه رحمت ذات اقدس الهی می‌نماید. در این دعا به خداوند عرض می‌کنیم که پیامبر (ص) را شفیع ما قرار بده؛ «وَاجْعَلْهُ لی‏ شَفیعاً مُشَفَّعاً وَطَریقاً اِلَیْکَ مَهیَعاً»، در این جمله حضرت سجاد علیه السلام به خدا عرض می‌کند: خدایا این ماه ماه پیامبر و صدر و ذیل این ماه، رحمت است و رحمت بودنِ صدر و ذیل این ماه برای این است که نبیّ رحمت شب‌ها را به نماز و روزها را به روزه می‌گذراند. یعنی این زمان را این متزمّن پربرکت کرد، همان‌طوری که مکان را این متمکّن پربرکت می‌کند.

وی در بیان دلایل عظمت و رحمت ماه شعبان گفت: شب و روز ماه شعبان با عبادت پیغمبر زینت گرفت، یعنی سنّت او, عادت مستمرّ او، این بود که شب‌ها را زنده‌دار, روزها را روزه می گرفت، و لذا این پیامبر است که این این ماه را ماه رحمت کرده است.

این استاد برجسته حوزه علمیه قم در ادامه با اشاره به فرازهایی از صلوات شعبانیه که در آن بندگان از درگاه خداوند همراهی و تبعیت از وجود مبارک پیامبر را می خواهند، افزود: در همین دعای نورانی، وجود مبارک امام سجاد(سلام الله علیه) به ما آموخت که بگوییم خدایا اولاً ما را همراه و در کنار پیامبر قرار بده ، ثانیاً نبوّت، رسالت و وحی او را برای من یک طریق باز قرار بده که من اگر بخواهم آن را بپیمایم هیچ کسی مزاحم من نباشد.

وی با بیان اینکه خدمت به وحی و نبوت بهترین راه رسیدن به مقصد الهی است، گفت: اگر کسی واقعاً در خدمت وحی و نبوت بود این شخص یک طریق مهیعه و راحت دارد، که نه بیراهه می‌رود نه راه کسی را می‌بندد و اگر ـ خدای ناکرده ـ مشکلی داشت این راه بسته می شود و این راهِ بسته به مقصد نمی‌رسد همان که فرمود: ?فَهُمْ فِی رَیْبِهِمْ یَتَرَدَّدُونَ?؛ شک و تردید باعث عجز است، ولی اگر انسان وارد یک طریق مهیعه شد مرتب بدون مزاحمت به مقصد می‌رسد. 118